Wat is de toegevoegde waarde van een kennisinstelling voor de stad? Die vraag wordt de laatste jaren vaker gesteld. Samen met deze vraag groeit ook de wetenschappelijke interesse in de effecten van hogescholen en universiteiten op de stad. Kennisinstellingen zorgen enerzijds voor een continue stroom van jonge afgestudeerden en anderzijds voor kennisontwikkeling middels onderzoeksprogramma’s. De betekenis van kennisinstellingen voor de stad hangt ook samen met hun fysieke aanwezigheid in de stad. Welke dynamiek zien we hierin door de jaren heen? In deze editie Bewogen Beeld maken we een reis langs oude en nieuwe locaties van kennisinstellingen in de stad.

Van losse instellingen naar een stadscampus

De oudste nog bestaande kennisinstellingen van Amsterdam zijn de Universiteit van Amsterdam (1877) en de Vrije Universiteit (1880). Aanvankelijk waren deze kennisinstellingen gevestigd in de binnenstad. De Vrije Universiteit aan de Keizersgracht en later op diverse plekken in Zuid, de Universiteit van Amsterdam op een aantal locaties in het centrum zoals het Binnengasthuisterrein. Naarmate het aantal studenten aan de universiteiten steeg, werd de huisvesting herzien. Grotere locaties, voor een deel aan de rand van de stad, kwamen in zwang. Zo is de Universiteit van Amsterdam in de loop der jaren geografisch geclusterd in de wetenschappelijke disciplines alfa, bèta, gamma en medisch, die de huidige campussen vormen bij het Binnengasthuisterrein, het Science Park Amsterdam, het Roeterseiland en in Zuidoost. De Vrije Universiteit heeft zich helemaal teruggetrokken uit de binnenstad.

Bij hogescholen zien we een vergelijkbare beweging. In 1993 werd de Hogeschool van Amsterdam officieel opgericht. Dit is een fusie geweest van veel opleidingsinstituten, zoals de Hogere Technische School, de Hogere Zeevaartschool en de Hogere Economische School. Vandaag de dag kent de hogeschool zeven faculteiten die voortkomen uit deze voormalige opleidingsinstituten. De Amstelcampus van de Hogeschool van Amsterdam is nog steeds in ontwikkeling. In 2022 zal het nieuwe schoolgebouw, het Conradhuis, worden geopend. Ook de hogeschool Inholland, nu nog in Diemen gevestigd, gaat verhuizen naar een (in de toekomst) meer stedelijke omgeving in de Sluisbuurt.

Wat zegt de locatiekeuze van kennisinstellingen over de relatie met de stad? Een term die de afgelopen jaren steeds vaker terugkeert is stadscampus. Met de pijlers onderwijs, onderzoek en ondernemerschap positioneert de Amstelcampus zich duidelijk in de stad om in samenwerking met het bedrijfsleven en de gemeentelijke organisaties bij te dragen aan de aanpak van stedelijke vraagstukken. De nieuwe ideale campus heeft een open karakter, studenten zijn te vinden in de buurt en de verbinding met Amsterdam wordt benadrukt met diverse onderzoeksprojecten. In plaats van fictieve casussen gebruiken opleidingen actuele vraagstukken uit de directe omgeving. Ook de Universiteit van Amsterdam benoemt de interactie met de stad steeds meer als speerpunt. Dit zien we bijvoorbeeld bij de herontwikkeling van het Binnengasthuisterrein tot Universiteitskwartier. Het gebied is de geboorteplaats van de universiteit en biedt momenteel huisvesting aan de faculteit geesteswetenschappen. De verbinding tussen wetenschap en cultuur staat hierbij centraal. Ook de VU wil zich in toenemende mate verhouden tot stedelijke vraagstukken door middel van community service learning, onder andere in Nieuw-West. Hogeschool Inholland sluit zich tevens aan bij het stadscampus idee. De hogeschool hoopt met de nieuwe locatie in de Sluisbuurt een duurzame verbinding op te bouwen met de omgeving, de bewoners en de ondernemers om de nieuwe buurt tot ontwikkeling te brengen. Studenten en onderzoekers zijn zelfs al voor de opening van het nieuwe gebouw gestart met placemaking in de Sluisbuurt.

De ontwikkelingen laten zien dat kennisinstellingen zich in toenemende mate willen verhouden tot een breed en complex netwerk van partijen in de stad. Om die verhouding kracht bij te zetten wordt een fysieke locatie in een dynamische stedelijke omgeving steeds meer gewaardeerd. Recent voegt de HvA hier een nieuw hoofdstuk aan toe met de ontwikkeling van buurtcampussen in diverse buurten, in samenwerking met de OBA. Zo ontstaat een fijnmazig netwerk van locaties en de mogelijkheid tot nog directere interactie met de vragen en behoeften vanuit de stad.